Bericht uit de ruimte – Nummer 51

Bericht uit de ruimte is een periodieke nieuwsbrief met een overzicht van het actuele ruimtevaartnieuws, en verschijnt ongeveer om de drie weken. De in de nieuwsbrief genoemde tijden zijn gegeven in GMT (Greenwich Mean Time).

Mensen in de ruimte

Op 19 april om 03:19 uur GMT werd het ruimteschip Soyuz TMA-4 gelanceerd met aan boord de Rus Gennadi Padalka, de Amerikaan Michael Fincke, en André Kuipers, de tweede Nederlandse ruimtevaarder. De lancering kreeg natuurlijk veel aandacht in de Nederlandse media. Zo konden televisiekijkers die de moeite hadden genomen om vroeg op te staan, tijdens de negen minuten durende klim rechtstreekse beelden van de ruimtevaarders in de capsule zien. Acht minuten na de start kwam de Soyuz TMA-4 netjes in de geplande initiële baan tussen 199,5 en 251,7 km. De hoek van de baan met de evenaar bedroeg 51,6 graden, zodat het ruimtevaartuig zich in hetzelfde baanvlak bevond als het ruimtestation ISS.
Direct nadat de gewichtsloosheid was ingetreden, begonnen de drie ruimtevaarders met het controleren en activeren van de diverse systemen van de Soyuz. Zo werden de zonnepanelen en de diverse antennes met succes ontplooid. Daarna trokken ze hun omvangrijke ruimtepakken uit en vervingen deze voor lichtere vluchtoveralls. Ook werd het luik naar de leefmodule van de Soyuz geopend, zodat de ruimtevaarders wat meer ruimte hadden. Die extra ruimte was betrekkelijk, want in de leefruimte was ook nog apparatuur meegenomen die Kuipers zou gaan gebruiken tijdens de diverse experimenten in het ruimtestation.
Nadat het Soyuz in de ruimte was gekomen begon het spel van de baanmechanica, en de twee daarop volgende dagen werden de motoren van de Soyuz verschillende malen ontstoken om het ruimtestation ISS te benaderen. Op het moment van de lancering bevond dat zich in een baan op gemiddeld 375 km hoogte boven het aardoppervlak. Al tijdens de twee dagen durende reis voerde Kuipers een tweetal proeven uit. Zo filmde hij de gevolgen van gewichtsloosheid op het menselijk lichaam, en verrichte hij onderzoek naar de invloed van zwaartekracht op bepaalde eiwitten die weer een grote rol spelen bij het optreden van auto-immuunziekten.
Op woensdag 21 april begonnen de rendez-vous operaties. Het automatische geleidingssysteem loodste de Soyuz TMA-4 naar de radiale koppelpoort van de Zarya module van het ISS. Het oplijnen van beide ruimtevaartuigen verliep geheel automatisch en om 05:01 uur GMT maakte de Soyuz contact met het ruimtestation. Na de koppeling had het ISS met de aangekoppelde Soyuz TMA-3, TMA-4 en de Progress M1-11, een totale massa van 188,1 ton. Bijna anderhalf uur later zwaaide de luiken open en werd André Kuipers, die als eerste het ruimtestation binnenzweefde, begroet door Alexander Kaleri en Michael Foale. Kaleri en Foale verblijven al sinds oktober 2003 in het ruimtestation, en de aankomst van de Soyuz TMA-4 hield in dat hun missie er bijna op zit. Op 30 april zullen zij namelijk met Kuipers naar de aarde terugkeren. Padalka en Fincke vormen dan de nieuwe stambemanning, alweer de negende expeditie, van het ruimtestation dat sinds 2 november 2000 permanent bemand is.
Kort na de koppeling verzamelden alle vijf de ruimtevaarders zich in de Zvezda woonmodule, alwaar Kuipers via een directe televisieverbinding door diverse hoogwaardigheidbekleders werd toegesproken. Onder andere de Nederlandse premier Balkenende die Kuipers feliciteerde met de geslaagde vlucht naar het ISS. Veel gelegenheid kreeg Kuipers niet om te wennen aan zijn nieuwe omgeving. Binnen de drie uur nadat de luiken waren opengegaan, werd het eerste experiment geactiveerd in de glovebox in de Destiny module. Hierbij werd Kuipers geassisteerd door Foale die het HEAT experiment, dat onderzoek aan warmteoverdracht behelst, al voor de komst van de Soyuz TMA-4 in het werkvolume van de glovebox had opgesteld. Wel bleek dat het voor het experiment benodigde apparatuur niet helemaal goed aansloot op de glovebox faciliteit, wat het onderzoek enigszins nadelig beïnvloedde.
Nog diezelfde eerste dag werd de zetel van Kuipers van de Soyuz TMA-4 overgebracht naar de TMA-3, het oudere ruimteschip dat aan de Pirs luchtsluis gekoppeld was. Vanaf dat moment vormde Kuipers met Kaleri en Foale officieel een bemanning; hij zal immers met hen naar de aarde terugkeren. Nieuwkomers Padalka en Fincke vormden nu officieel de nieuwe hoofdbewoners van het ruimtestation.
Op donderdag 22 april startte Kuipers en 70,000 scholieren in Nederlandse basisscholen gezamenlijk het SEEDS experiment. Tijdens een directe televisieverbinding konden de leerlingen Kuipers in het ruimtestation zien, terwijl hij het experiment startte waarin raketsla gekweekt wordt. De scholieren startten in de leslokalen hun eigen SEEDS experimenten, waarmee ze zullen proberen vast te stellen welke invloed zwaartekracht en licht op de groei van de plantjes heeft. Nog diezelfde dag werd het HEAT experiment in de glovebox afgerond en de apparatuur werd uit de glovebox verwijderd.
Al op de eerste dag dat de nieuwe hoofdbemanning aan boord was, werden ze geconfronteerd met een technisch probleem; een van de vier Amerikaanse gyroscopen was namelijk uitgevallen. Deze gyroscopen regelen de stand van het ruimtestation, en er zijn er minimaal twee nodig om het systeem operationeel te houden. Al in juni 2002 was er een gyroscoop uitgevallen, en een nieuwe zou in maart 2003 met een shuttle worden aangevoerd, maar door het ongeluk met de Columbia staat deze nog steeds op de grond.
Bij de gyroscoop die woensdag faalde, viel gelukkig alleen de regelelektronica uit en is er geen schade aan het 700 kg zware rotatiemechanisme. Omdat er wel een reserve set regelelektronica aan boord is, overweegt NASA nu om Padalka en Fincke binnen enkele weken een extra ruimtewandeling te laten maken om deze elektronica te vervangen. De gyroscopen zijn in een open structuur aan de buitenkant van het Amerikaanse gedeelte van het ruimtestation ondergebracht, zodat een ruimtewandeling noodzakelijk is om de elektronica uit te wisselen. Mocht er onverhoopt toch een derde gyroscoop uitvallen, dan kan de standregeling altijd nog met stuurraketjes op de Russische modules verzorgd worden. Met de huidige brandstofreserves kan dat gedurende ongeveer zes maanden gebeuren.
De experimenten die Kuipers nu uitvoert worden gelukkig niet beïnvloedt door de technische problemen met het ruimtestation. Kuipers zal op 30 april samen met Kaleri en Foale in de oude Soyuz TMA-3 naar de aarde terugkeren. De landing staat gepland om omstreeks 02:00 uur Nederlandse tijd (00:00 uur GMT).

Het zonnestelsel in

De Amerikaans/Europese ruimtetelescoop Hubble heeft 35 foto’s genomen van de recent ontdekte miniplaneet Sedna, die buiten de baan van Pluto rond de zon draait. Astronomen konden op de foto’s geen begeleider ontdekken. Dat was onverwacht omdat Pluto wel een relatief grote maan, Charon, heeft. Charon remt Pluto als het ware af, zodat deze eens in de 6,9 dagen rondom haar eigen as draait. Sedna bleek bij haar ontdekking ook een trage rotatie te hebben zodat de aanwezigheid van een maan aangenomen werd. Astronomen schatte de rotatieperiode nu tussen de 20 en 50 dagen, waarmee Sedna na de planeten Mercurius en Venus het traagst draaiende object in het zonnestelsel is. De trage rotatie van Mercurius en Venus wordt veroorzaakt door de nabij staande zon, wat het mysterie van Sedna alleen maar groter maakt.

Recente lanceringen

• 16 april 2004 – 00:45 GMT – Lanceerplaats: Cape Canaveral – Draagraket: Atlas-2AS
  • Superbird-6 – Massa: 3100 kg – Int. Nr.: 2004-011A
    Deze door Boeing gebouwde communicatiesatelliet zal midden juni haar geostationaire positie op 158 graden oosterlengte bereiken. Het in Japan gevestigde Space Communications zal met de kunstmaan telecommunicatiediensten tussen Japan, Australië, Micronesië, Hawaii, Taiwan, Zuid-Korea en Nieuw-Zeeland gaan verzorgen.
• 18 april 2004 – 15:59 GMT – Lanceerplaats: Xichang – Draagraket: CZ-2C
  • Shiyan-1 – Massa: 204 kg – Int. Nr.: 2004-012A
    Deze door het Harbin Instituut voor Technologie ontwikkelde aardobservatiesatelliet, heeft een stereocamera aan boord om de natuurlijke rijkdommen beter in kaart te kunnen brengen.
  • Naxing-1 – Massa: 25 kg – Int. Nr.: 2004-012B
    Met Naxing-1 (Chinees voor ‘kleine satelliet’) worden verschillende nieuwe technologieën getest, die speciaal voor de kleinere kunstmanen interessant zijn.
    Zowel de Shiyan-1 en Naxing-1 komen in een bijna cirkelvormige baan tussen 599 en 615 km. De baan maakte een hoek van 97,7 graden met de evenaar, zodat deze bijna over de polen liep.
• 19 april 2004 – 03:19 GMT – Lanceerplaats: Baykonur – Draagraket: Soyuz-FG
  • Soyuz TMA-4 – Massa: 7250 kg – Int. Nr.: 2004-013A
    Bemand ruimteschip met drie ruimtevaarders aan boord. Twee dagen na de lancering koppelde de Soyuz aan het ISS. Zie verder hierboven.
• 20 april 2004 – 16:57 GMT – Lanceerplaats: Vandenberg – Draagraket: Delta-2
  • Gravity Probe-B – Massa: 3314 kg – Int. Nr.: 2004-014A
    Na een ontwikkeling van maar liefst veertig jaar, zullen wetenschappers met de Gravity Probe-B proberen eindelijk het door Einstein voorspelde relativistische effect waar te nemen dat licht van een ver verwijderde ster door de aswenteling van de aarde een beetje wordt afgebogen. Hiervoor zal men gedurende een jaar de ster IM Peg observeren, en de positieverandering van de ster ten opzichte van vier gyroscopen bepalen. Om een zo stabiel mogelijk referentiekader voor de metingen te verkrijgen worden de gyroscopen tot -271 graden Celsius gekoeld. De kunstmaan werd door de Delta raket in een baan tussen 641 en 645 km hoogte gebracht met een inclinatie van 90,01 graden.