Auteur: mvdlist

Bericht uit de ruimte is een periodieke nieuwsbrief met een overzicht van het actuele ruimtevaartnieuws, en verschijnt ongeveer om de drie weken. De in de nieuwsbrief genoemde tijden zijn gegeven in GMT (Greenwich Mean Time).

Mensen in de ruimte

’s Werelds eerste met particulier geld ontwikkelde ruimtevaartuig heeft op maandag 21 juni tijdens een vlucht een hoogte van net iets meer dan 100 kilometer bereikt en vervolgens een succesvolle landing gemaakt. De hoogte van 100 kilometer wordt algemeen aanvaard als de hoogte waar de ruimte begint, al is er in werkelijkheid natuurlijk geen scherpe grens tussen de dampkring en de ruimte. De piloot, Mike Melvill, kan zich dan nu ook astronaut noemen.
Het door Scaled Composites ontwikkelde SpaceShip One, met aan boord de piloot Mike Melvill, werd door het White Knight draagvliegtuig op een hoogte van 15 km afgeworpen. De SpaceShip One ontstak vervolgens haar raketmotor waarna het toestel bijna verticaal begon te klimmen. Kort na de ontsteking van de motor, kwam het ruimteschip echter in de problemen toen het plots op haar linkerzijde rolde. Melvill kon het toestel weer rechtop draaien. Maar toen de motor bijna leeg gebrand was weigerde een trimvlak aan de vleugel dienst, en begon het toestel ongecontroleerd te rollen. Terwijl de gewichtsloosheid zich inzette, moest Melvill eerst zijn toestel uit deze rol halen. Op de top van de baan ondervond Mevill gedurende drie minuten gewichtsloosheid, waarna het toestel de atmosfeer weer binnenvloog. Door de problemen was de SpaceShip One ongeveer 35 kilometer uit de koers geraakt, doch Melvill kon zonder problemen de landingsbaan bereiken. 24 minuten nadat de SpaceShip One was afgeworpen door haar draagvliegtuig landde het toestel op de vliegbasis Mojave in Californië.
Scaled Composites wil nog deze zomer of vroeg in de herfst een poging ondernemen om de Ansari X-Price in de wacht te slepen. Deze prijs, van tien miljoen dollar, is voor diegene die binnen twee weken met hetzelfde toestel tweemaal naar een hoogte van minimaal 100 kilometer vliegt. Maar voor het zover is, zal Scaled Composites wel eerst de problemen met de besturing moeten oplossen.

Op 25 mei werd het onbemande vrachtschip Progress M-49 richting het ISS gelanceerd. Twee dagen later koppelde het ruimteschip aan de achterkant van de Zvezda module, en begonnen Gennady Padalka en Mike Fincke met het uitladen. De achterste koppelpoort was al op 24 mei vrij gemaakt door de vertrekkende Progress M1-11. In tegenstelling tot de normale procedure, werd deze Progress nog enkele dagen in de ruimte gehouden voor enkele technische experimenten. Pas op 3 juni verbrandde de Progress M1-11 in de bovenste lagen van de dampkring.
Op 24 juni zullen Padalka en Fincke een ruimtewandeling gaan maken om defecte regelelektronica van een gyroscoop in het Amerikaanse segment te vervangen. Deze gyroscoop is kritisch om de standregeling te waarborgen van het ruimtestation. Er zijn vier van deze gyroscopen, waarvan er al een uitgevallen was, en door de defecte regelelektronica een niet-actief is. Hoewel twee gyroscopen voldoende zijn voor de standregeling, betekent dat er nu geen reserve gyroscopen meer zijn. Eventueel kunnen raketjes op de Russische modules de standregeling verzorgen, maar dat kost meer brandstof. Daar de eerste vervangende gyroscoop pas kan worden aangevoerd als de shuttle weer vliegt, heeft de vluchtleiding besloten deze extra ruimtewandeling te maken.
Doordat de Amerikaanse ruimtepakken problemen met het koelsysteem vertoonden, is besloten om de ruimtewandeling uit te voeren in Russische pakken vanuit de Pirs luchtsluis. Dit betekent wel dat Padalka en Fincke zich eerst langs de Zvezda, Zarya en Unity modules naar het deel van het ruimtestation moeten verplaatsen alvorens ze kun werkgebied bereiken.

Het zonnestelsel in

Op 27 mei werd als proef de hoofdmotor van Amerikaanse planeetverkenner Cassini voor het eerst in vijf jaar ontstoken. Deze hoofdmotor moet feilloos werken om Cassini op 1 juli in een baan om de planeet Saturnus te brengen. Cassini is pas de vierde sonde die Saturnus bezoekt. Eerder vlogen al de Pioneer-11 (1979), de Voyager-1 en -2 (1981) langs de geringde planeet. Cassini is de eerste sonde die in een baan rond Saturnus zal gebracht worden. In januari 2005 zal een door Europa ontwikkelde capsule, Huygens, afdalen in de dampkring van de grootste maan Titan. Cassini en Huygens zijn samen in oktober 1997 gelanceerd, en de ontwikkelingskosten van deze toestellen bedroeg meer dan 3 miljard dollar.
Op 11 juni passeerde Cassini de maan Phoebe op een afstand van 2068 kilometer. Phoebe is met gemiddeld 12,9 miljoen kilometer de verst van Saturnus verwijderde maan, en heeft een doorsnede van ongeveer 200 km. Doordat Phoebe in tegenovergestelde richting als de andere manen rond de planeet beweegt denken astronomen dat dit hemellichaam pas na haar ontstaan door Saturnus is ingevangen. Waarschijnlijk is deze maan ergens anders in het zonnestelsel ontstaan, bijvoorbeeld in de Kuiper-gordel.
Op 1 juli zal Cassini haar hoofdmotor ontsteken om in een baan rond Saturnus te komen. Deze kritische manoeuvre zal van 01:12 uur tot 02:48 uur GMT duren. Doordat het licht, en dus ook radiosignalen, er 84 minuten over doen om de aarde te bereiken (met 300.000 km/sec!), zal men pas om 04:12 uur GMT op zijn vroegst weten of de motor van Cassini goed gewerkt heeft.

De Marsrover Spirit is op 16 juni aangekomen aan de voet van de Columbia Hills (genoemd ter nagedachtenis van het ongeluk met de shuttle vorig jaar). Spirit heeft sinds het begin van haar missie al bijna 3,5 kilometer over het oppervlak afgelegd. De komende weken zal Spirit de heuvels voor haar gaan verkennen. Het enige belangrijke technische probleem is met de motor van het rechtervoorwiel. Dat heeft nu meer elektrisch vermogen nodig dan de motoren in de andere wielen, en vluchtleiders denken dat deze motor hooguit nog enkele honderden meter kan afleggen. Gelukkig bestaan er plannen om de rover met slechts vijf werkende motoren voort te bewegen.
Ook de Marsrover Opportunity is op een nieuwe bestemming aangekomen. Sinds 10 juni verkent deze de middelgrote krater Endurance. De krater, met de afmetingen van een stadion, is ongeveer 17 meter diep en de maximale helling van de kraterwand is 18 graden. Wetenschappers vinden het risico dat Opportunity niet meer uit de krater kan komen aanvaardbaar.

Recente lanceringen

• 25 mei 2004 – 12:34 GMT – Lanceerplaats: Baykonur – Draagraket: Soyuz-U
  • Progress M-49 – Massa: 7283 kg – Int. Nr.: 2004-019A
    Onbemand vrachtschip met nieuwe voorraden voor het International Space Station.
• 28 mei 2004 – 06:00 GMT – Lanceerplaats: Baykonur – Draagraket: Tsyklon-2
  • Kosmos-2405 – Massa: 3150 kg – Int. Nr.: 2004-020A
    Dit is een elektronische afluistersatelliet. De kunstmaan komt in een cirkelvormige baan op 400 kilometer hoogte, terwijl de hoek met de evenaar 65 graden bedraagt.
• 10 juni 2004 – 01:28 GMT – Lanceerplaats: Baykonur – Draagraket: Zenit-2
  • Kosmos-2406 – Massa: 3200 kg – Int. Nr.: 2004-021A
    Dit is weer een elektronische afluistersatelliet. De kunstmaan komt in een baan tussen 846 en 865 kilometer hoogte, terwijl de hoek met de evenaar 71 graden bedraagt.
• 16 juni 2004 – 22:27 GMT – Lanceerplaats: Baykonur – Draagraket: Proton-M/Briz-M
  • Intelsat 10-02 – Massa: 5575 kg – Int. Nr.: 2004-022A
    Intelsat 10-02 is een op de Eurostar-3000 bus gebaseerde communicatiesatelliet. Met een massa van 5575 kg is deze kunstmaan de zwaarste communicatiesatelliet ooit gelanceerd. De satelliet komt in een geostationaire baan op 1 graad westerlengte te hangen.

Bericht uit de ruimte is een periodieke nieuwsbrief met een overzicht van het actuele ruimtevaartnieuws, en verschijnt ongeveer om de drie weken. De in de nieuwsbrief genoemde tijden zijn gegeven in GMT (Greenwich Mean Time).

Mensen in de ruimte

Het International Space Station wordt sinds eind april bewoond door de Rus Gennady Padalka en de Amerikaan Mike Fincke, die samen Expeditie-9 vormen. Het ruimteschip Soyuz TMA-4 is gekoppeld aan de nadir poort van de Zarya module, en de vrachtcapsule Progress M1-11 zit vast aan de achterste koppelpoort van de Zvezda woonmodule.
Voor Padalka en Fincke was vrijdag 30 april, daags na het afscheid van de oude stambemanning Foale en Kaleri en de Nederlandse gastruimtevaarder André Kuipers, een welverdiende rustdag die het tweetal gebruikte om te wennen aan hun nieuwe omgeving. De dagen daarna verrichtte de bewoners noodzakelijk onderhoud aan de diverse systemen en werd er ook schoongemaakt.
Inmiddels had men besloten om Padalka en Fincke een extra ruimtewandeling te laten maken op 10 juni, om de uitgevallen regelelektronica van een gyroscoop te vervangen. Deze ruimtewandeling zal worden uitgevoerd vanuit de Amerikaanse Quest luchtsluis. Op woensdag 19 mei trokken de twee bij wijze van test ruimtepakken aan in de Amerikaanse luchtsluis Quest. De bedoeling was om de ruimtewandeling ‘droog’ te oefenen. Helaas was men na twee uur genoodzaakt de oefening af te breken doordat beide Amerikaanse ruimtepakken problemen met het koelingsysteem vertoonden. Vluchtleiders kijken nu of de geplande ruimtewandeling op 10 juni nog wel door kan gaan. Wellicht zal de reparatie op een later tijdstip vanuit de Russische Pirs luchtsluis met Russische pakken worden uitgevoerd. Men geeft wel de voorkeur om de ruimtewandeling te beginnen vanuit de Amerikaanse luchtsluis omdat deze nu eenmaal eenvoudigweg dichterbij de defecte gyroscoop gesitueerd is.

Het door Scaled Composites ontwikkelde Spaceship One heeft op 13 mei een nieuw hoogterecord gevestigde voor bemande, particulier ontwikkelde voertuigen. Het door piloot Mike Melvill bemande toestel werd vanonder het White Knight draagvliegtuig afgeworpen en de raketmotor werd ontstoken. Spaceship One vloog vervolgens zelfstandig naar een hoogte van 64,4 kilometer alvorens in een glijvlucht terug te keren voor een zweeflanding op de Mojave woestijn. De hoogst bereikte snelheid bedroeg ongeveer 0,8 kilometer per seconde.
Spaceship One is ontwikkeld voor de X-Prize wedstrijd, waar tien miljoen dollar is uitgeloogd voor diegene die binnen twee weken met hetzelfde toestel met drie personen een vlucht kan maken tot een hoogte van minimaal 100 kilometer. Het initiatief moet commerciële toerisme in de ruimtevaart voor een breder publiek toegankelijk maken.

Ruimtevaarder André Kuipers is op woensdag 19 mei feestelijk gehuldigd in zijn geboortestad Amsterdam. Na een boottocht door de grachten verwelkomden ongeveer honderd aanwezigen de astronaut voor het gemeentehuis.

Het zonnestelsel in

De Amerikaanse sonde Genesis passeerde op 1 mei de aarde op een afstand van maar liefst 386.000 kilometer, net iets voorbij de baan van de maan. Genesis ligt nu op koers voor de landing op 8 september. Die dag zal de capsule van Genesis onder een parachute naar de aarde afdalen. Gedurende de afdaling zullen helikopters de capsule uit de lucht proberen op te pikken.
De in 2001 gelanceerde Genesis heeft gedurende meer dan twee jaar zonnedeeltjes verzameld, en is sinds de Apollo-17 in december 1972 het eerste ruimtevaartuig dat met verzamelde materiaalmonsters uit de ruimte naar de aarde terugkeert.

Recente lanceringen

• 4 mei 2004 – 12:42 GMT – Lanceerplaats: Odyssee (Grote Oceaan) – Draagraket: Zenit-3SL
  • DirecTV-7S – Massa: 5500 kg – Int. Nr.: 2004-016A
    Deze door Space System/Loral gebouwde communicatiesatelliet zal uiteindelijk in een geostationaire positie op 119 graden westerlengte geplaatst worden. De kunstmaan zal commercieel geëxploiteerd worden door het in de VS gevestigde DirecTV. Het bedrijf biedt voornamelijk regionale televisiekanalen aan in de Verenigde Staten.
• 19 mei 2004 – 22:22 GMT – Lanceerplaats: Cape Canaveral – Draagraket: Atlas-2AS
  • AMC-11 – Massa: 2316 kg – Int. Nr.: 2004-017A
    Deze door Lockheed Martin gebouwde kunstmaan zal vanaf november 2004 televisie-uitzendingen gaan verzorgen voor abonnees in de Verenigde Staten en omliggende landen. De AMC-11 zal uiteindelijk op een geostationaire positie op 131 graden westerlengte gebracht worden.
    Dit was de op een na laatste lancering van een Atlas-2AS raket.
• 20 mei 2004 – 17:47 GMT – Lanceerplaats: Vandenberg – Draagraket: Taurus-XL
  • RocSat-2 – Massa: 760 kg – Int. Nr.: 2004-018A
    De tweede Taiwanese kunstmaan, RocSat-2, is net als zijn voorganger een aardobservatiesatelliet. RocSat-2 is gebouwd door EADS Astrium in Frankrijk, en werd in een operationele baan op 850 kilometer hoogte gebracht.
    Dit was tevens de eerste lancering van de ‘XL’ variant van de Taurus raket van Orbital Sciences. De laatste lancering van een Taurus raket, in september 2001, mislukte toen de stuurinrichting van de tweede trap motor vast liep.

Bericht uit de ruimte is een periodieke nieuwsbrief met een overzicht van het actuele ruimtevaartnieuws, en verschijnt ongeveer om de drie weken. De in de nieuwsbrief genoemde tijden zijn gegeven in GMT (Greenwich Mean Time).

Mensen in de ruimte

De laatste week van april was een drukke periode voor de vijf ruimtevaarders aan boord van het ruimtestation. Foale en Kaleri instrueerden hun opvolgers Padalka en Fincke over de dagelijkse gang van zaken aan boord van het station. Hun collega André Kuipers vervolgde in de tussentijd zijn intensieve onderzoeksprogramma.
Op zaterdag 24 april startte hij het ARGES-experiment in de glovebox. AGRES beoogde het onderzoek van hogedruklampen. Onder normale zwaartekracht treden in deze lampen instabiliteiten op wat ongewenste neveneffecten zoals flikkeringen tot gevolg heeft. In gewichtsloosheid blijven deze effecten achterwege wat onderzoekers in staat stelt de precieze oorzaak hiervan en de invloed van zwaartekracht op het functioneren van de lampen vast te stellen. Uit de eerste resultaten kon men vaststellen dat dit experiment zeer succesvol was verlopen. Hiermee is de “superspaarlamp” weer een stapje dichterbij gekomen.
Iets minder goed ging het met twee biologische experimenten, die op 26 april werden uitgevoerd. Bij ICE-FIRST en TUBUL, liet een centrifuge die de aardse zwaartekracht moest nabootsen voor controle-experimenten het afweten. Hoewel Kuipers de voor de controlegroep bedoelde proefmonsters ook heeft ingezet voor het microzwaartekrachtonderzoek, kon hij extra wetenschappelijke informatie verkrijgen, maar het ontbreken van een controlegroep bij aardse zwaartekracht maakt het interpreteren van de gegevens een stuk lastiger.
Diezelfde dag rondde Kuipers, samen met 70.000 scholieren in Nederland, het Seeds in Space experiment af. Zowel de scholieren als Kuipers hadden eerder raketsla geplant, en nu werden in een speciale televisie-uitzending de resultaten vergeleken.
Verder voerde Kuipers nog experimenten uit met het SUIT trilvest. Daarin zijn trilelementen geplaatst, die de ruimtevaarder moeten helpen bij de oriëntatie in de gewichtsloze omgeving van een ruimtestation of -schip. Ook werd de bloeddruk van Kuipers regelmatig opgenomen om de variaties daarin vast te leggen, en verzamelde hij monsters uit de diverse plaatsen in het ruimtestation die later op aarde onderzocht zullen worden op bacteriegroei.
De laatste twee dagen, 28 en 29 april, besteedde Kuipers voornamelijk met de voorbereidingen voor de terugkeer naar de aarde. Zo werd de kleine Soyuz TMA-3 capsule volgeladen met de resultaten van de experimenten. Op 29 april was het afscheid daar, en tijdens een rechtstreekse televisie verbindingen spraken de drie vertrekkende ruimtevaarders hun dank uit voor de steun van de vluchtleiders en instructeurs voor de vlucht. Foale en Kaleri wenste hun opvolgers veel succes toe. Vervolgens gingen de vijf ruimtevaarders naar de Pirs luchtsluis, waaraan de Soyuz TMA-3 gekoppeld zat. Na een laatste omhelzing namen ze afscheid van Padalka en Kaleri en om 17:47 uur GMT werd het luik tussen het ruimtestation en de Soyuz gesloten.
De drie daaropvolgende uren waren Kaleri, Kuipers en Foale volop bezig met het activeren en uittesten van de Soyuz systemen. Om 20:52 uur werden de haken die de Soyuz TMA-3 met de Pirs module verbond, opengedraaid en veren duwden het zeven ton zware ruimteschip weg. Op de navigatiecamera was het langzaam wegdrijvende ruimtestation goed te zien. De Soyuz vergezelde het ruimtestation gedurende nog iets meer dan een omloop om de aarde. Om 23:20 uur werd de hoofdmotor van de Soyuz gedurende 4 minuten en 23 seconden ontstoken zodat de snelheid (28.000 km per uur) met 115 meter per seconde afnam. Dit was voldoende om ervoor te zorgen dat het laagste punt van de baan in de dampkring kwam te liggen. De nu nutteloze motorsectie en baanmodule werden op 23:45 van de landingscapsule afgescheiden; De motorsectie en baanmodule zouden in de dampkring verbranden. Drie minuten later kwam de landingsmodule in de hoogste lagen van de dampkring, en werd het hitteschild roodgloeiend terwijl de ruimtevaarders voor het eerste weer de aardse zwaartekracht begonnen te voelen. De vertraging liep op tot een maximum van 5 G. Nadat het snelheid voldoende was teruggelopen, kon de parachute ontplooid worden. André meldde dat dit een van de meest ongemakkelijke momenten van de terugkeer is, omdat de capsule als de parachute ontplooid wordt een flinke slingerende beweging maakt. Het is dan net alsof je in een kermisattractie zit, en na een lange periode van gewichtsloosheid is dat niet de meest prettige ervaring.
Om 0:12 uur kwam de landingscapsule op slechts enkele honderden meters van het geplande punt neer. Remraketjes en een ingenieus schokbrekersysteem zorgde ervoor dat de klap iets verzacht werd voor de inzittenden. Al binnen enkele minuten waren de bergingshelikopters te plekke, en begon men met het uit de capsule helpen van de drie ruimtevaarders. Binnen enkele uren waren ze al op weg naar Sterrenstad nabij Moskou alwaar ze nog enkele weken zullen verblijven voor de medische testen en het afronden van de laatste experimenten. Kuipers zal midden mei weer naar Nederland terugkeren.
In de tussentijd waren Padalka en Fincke begonnen aan hun verblijf in het ruimtestation. Pas in oktober zullen we weer bezoek krijgen als hun opvolgers met een Soyuz naar het ruimtestation vliegen.

Het zonnestelsel in

Vluchtleiders hebben besloten het ontplooien van de radarantennes van de Mars Express, oorspronkelijk gepland voor de eerste week van mei, uit te stellen. Reden hiervoor is dat de antennes bij het ontplooien heen en weer kunnen zwaaien, waardoor de kans bestaat dat de Mars Express beschadigd wordt. Ingenieurs op aarde kijken nu hoe de antennes nu het beste ontplooid kunnen worden, zonder de sonde te beschadigen. Het radar-experiment van de Mars Express moet eventueel ondergronds water op Mars vaststellen.

Recente lanceringen

• 26 april 2004 – 20:37 GMT – Lanceerplaats: Baykonur – Draagraket: Proton-K/DM-2M
  • Ekspress AM-11 – Massa: 2542 kg – Int. Nr.: 2004-015A
    Deze Russische, voor binnenlands gebruik, bestemde communicatiekunstmaan werd door de bovenste DM-2M trap van de Proton draagraket in een geostationaire overgangsbaan geplaatst. De kunstmaan gebruikte haar eigen motor om een geostationaire positie op 96,5 graden oosterlengte te bereiken. Ekspress AM-11 is gebouwd door NPO in Rusland, terwijl de communicatieapparatuur door Alcatel Space geleverd is. De geplance levensduur van de kunstmaan is 12 jaar.

Bericht uit de ruimte is een periodieke nieuwsbrief met een overzicht van het actuele ruimtevaartnieuws, en verschijnt ongeveer om de drie weken. De in de nieuwsbrief genoemde tijden zijn gegeven in GMT (Greenwich Mean Time).

Mensen in de ruimte

Op 19 april om 03:19 uur GMT werd het ruimteschip Soyuz TMA-4 gelanceerd met aan boord de Rus Gennadi Padalka, de Amerikaan Michael Fincke, en André Kuipers, de tweede Nederlandse ruimtevaarder. De lancering kreeg natuurlijk veel aandacht in de Nederlandse media. Zo konden televisiekijkers die de moeite hadden genomen om vroeg op te staan, tijdens de negen minuten durende klim rechtstreekse beelden van de ruimtevaarders in de capsule zien. Acht minuten na de start kwam de Soyuz TMA-4 netjes in de geplande initiële baan tussen 199,5 en 251,7 km. De hoek van de baan met de evenaar bedroeg 51,6 graden, zodat het ruimtevaartuig zich in hetzelfde baanvlak bevond als het ruimtestation ISS.
Direct nadat de gewichtsloosheid was ingetreden, begonnen de drie ruimtevaarders met het controleren en activeren van de diverse systemen van de Soyuz. Zo werden de zonnepanelen en de diverse antennes met succes ontplooid. Daarna trokken ze hun omvangrijke ruimtepakken uit en vervingen deze voor lichtere vluchtoveralls. Ook werd het luik naar de leefmodule van de Soyuz geopend, zodat de ruimtevaarders wat meer ruimte hadden. Die extra ruimte was betrekkelijk, want in de leefruimte was ook nog apparatuur meegenomen die Kuipers zou gaan gebruiken tijdens de diverse experimenten in het ruimtestation.
Nadat het Soyuz in de ruimte was gekomen begon het spel van de baanmechanica, en de twee daarop volgende dagen werden de motoren van de Soyuz verschillende malen ontstoken om het ruimtestation ISS te benaderen. Op het moment van de lancering bevond dat zich in een baan op gemiddeld 375 km hoogte boven het aardoppervlak. Al tijdens de twee dagen durende reis voerde Kuipers een tweetal proeven uit. Zo filmde hij de gevolgen van gewichtsloosheid op het menselijk lichaam, en verrichte hij onderzoek naar de invloed van zwaartekracht op bepaalde eiwitten die weer een grote rol spelen bij het optreden van auto-immuunziekten.
Op woensdag 21 april begonnen de rendez-vous operaties. Het automatische geleidingssysteem loodste de Soyuz TMA-4 naar de radiale koppelpoort van de Zarya module van het ISS. Het oplijnen van beide ruimtevaartuigen verliep geheel automatisch en om 05:01 uur GMT maakte de Soyuz contact met het ruimtestation. Na de koppeling had het ISS met de aangekoppelde Soyuz TMA-3, TMA-4 en de Progress M1-11, een totale massa van 188,1 ton. Bijna anderhalf uur later zwaaide de luiken open en werd André Kuipers, die als eerste het ruimtestation binnenzweefde, begroet door Alexander Kaleri en Michael Foale. Kaleri en Foale verblijven al sinds oktober 2003 in het ruimtestation, en de aankomst van de Soyuz TMA-4 hield in dat hun missie er bijna op zit. Op 30 april zullen zij namelijk met Kuipers naar de aarde terugkeren. Padalka en Fincke vormen dan de nieuwe stambemanning, alweer de negende expeditie, van het ruimtestation dat sinds 2 november 2000 permanent bemand is.
Kort na de koppeling verzamelden alle vijf de ruimtevaarders zich in de Zvezda woonmodule, alwaar Kuipers via een directe televisieverbinding door diverse hoogwaardigheidbekleders werd toegesproken. Onder andere de Nederlandse premier Balkenende die Kuipers feliciteerde met de geslaagde vlucht naar het ISS. Veel gelegenheid kreeg Kuipers niet om te wennen aan zijn nieuwe omgeving. Binnen de drie uur nadat de luiken waren opengegaan, werd het eerste experiment geactiveerd in de glovebox in de Destiny module. Hierbij werd Kuipers geassisteerd door Foale die het HEAT experiment, dat onderzoek aan warmteoverdracht behelst, al voor de komst van de Soyuz TMA-4 in het werkvolume van de glovebox had opgesteld. Wel bleek dat het voor het experiment benodigde apparatuur niet helemaal goed aansloot op de glovebox faciliteit, wat het onderzoek enigszins nadelig beïnvloedde.
Nog diezelfde eerste dag werd de zetel van Kuipers van de Soyuz TMA-4 overgebracht naar de TMA-3, het oudere ruimteschip dat aan de Pirs luchtsluis gekoppeld was. Vanaf dat moment vormde Kuipers met Kaleri en Foale officieel een bemanning; hij zal immers met hen naar de aarde terugkeren. Nieuwkomers Padalka en Fincke vormden nu officieel de nieuwe hoofdbewoners van het ruimtestation.
Op donderdag 22 april startte Kuipers en 70,000 scholieren in Nederlandse basisscholen gezamenlijk het SEEDS experiment. Tijdens een directe televisieverbinding konden de leerlingen Kuipers in het ruimtestation zien, terwijl hij het experiment startte waarin raketsla gekweekt wordt. De scholieren startten in de leslokalen hun eigen SEEDS experimenten, waarmee ze zullen proberen vast te stellen welke invloed zwaartekracht en licht op de groei van de plantjes heeft. Nog diezelfde dag werd het HEAT experiment in de glovebox afgerond en de apparatuur werd uit de glovebox verwijderd.
Al op de eerste dag dat de nieuwe hoofdbemanning aan boord was, werden ze geconfronteerd met een technisch probleem; een van de vier Amerikaanse gyroscopen was namelijk uitgevallen. Deze gyroscopen regelen de stand van het ruimtestation, en er zijn er minimaal twee nodig om het systeem operationeel te houden. Al in juni 2002 was er een gyroscoop uitgevallen, en een nieuwe zou in maart 2003 met een shuttle worden aangevoerd, maar door het ongeluk met de Columbia staat deze nog steeds op de grond.
Bij de gyroscoop die woensdag faalde, viel gelukkig alleen de regelelektronica uit en is er geen schade aan het 700 kg zware rotatiemechanisme. Omdat er wel een reserve set regelelektronica aan boord is, overweegt NASA nu om Padalka en Fincke binnen enkele weken een extra ruimtewandeling te laten maken om deze elektronica te vervangen. De gyroscopen zijn in een open structuur aan de buitenkant van het Amerikaanse gedeelte van het ruimtestation ondergebracht, zodat een ruimtewandeling noodzakelijk is om de elektronica uit te wisselen. Mocht er onverhoopt toch een derde gyroscoop uitvallen, dan kan de standregeling altijd nog met stuurraketjes op de Russische modules verzorgd worden. Met de huidige brandstofreserves kan dat gedurende ongeveer zes maanden gebeuren.
De experimenten die Kuipers nu uitvoert worden gelukkig niet beïnvloedt door de technische problemen met het ruimtestation. Kuipers zal op 30 april samen met Kaleri en Foale in de oude Soyuz TMA-3 naar de aarde terugkeren. De landing staat gepland om omstreeks 02:00 uur Nederlandse tijd (00:00 uur GMT).

Het zonnestelsel in

De Amerikaans/Europese ruimtetelescoop Hubble heeft 35 foto’s genomen van de recent ontdekte miniplaneet Sedna, die buiten de baan van Pluto rond de zon draait. Astronomen konden op de foto’s geen begeleider ontdekken. Dat was onverwacht omdat Pluto wel een relatief grote maan, Charon, heeft. Charon remt Pluto als het ware af, zodat deze eens in de 6,9 dagen rondom haar eigen as draait. Sedna bleek bij haar ontdekking ook een trage rotatie te hebben zodat de aanwezigheid van een maan aangenomen werd. Astronomen schatte de rotatieperiode nu tussen de 20 en 50 dagen, waarmee Sedna na de planeten Mercurius en Venus het traagst draaiende object in het zonnestelsel is. De trage rotatie van Mercurius en Venus wordt veroorzaakt door de nabij staande zon, wat het mysterie van Sedna alleen maar groter maakt.

Recente lanceringen

• 16 april 2004 – 00:45 GMT – Lanceerplaats: Cape Canaveral – Draagraket: Atlas-2AS
  • Superbird-6 – Massa: 3100 kg – Int. Nr.: 2004-011A
    Deze door Boeing gebouwde communicatiesatelliet zal midden juni haar geostationaire positie op 158 graden oosterlengte bereiken. Het in Japan gevestigde Space Communications zal met de kunstmaan telecommunicatiediensten tussen Japan, Australië, Micronesië, Hawaii, Taiwan, Zuid-Korea en Nieuw-Zeeland gaan verzorgen.
• 18 april 2004 – 15:59 GMT – Lanceerplaats: Xichang – Draagraket: CZ-2C
  • Shiyan-1 – Massa: 204 kg – Int. Nr.: 2004-012A
    Deze door het Harbin Instituut voor Technologie ontwikkelde aardobservatiesatelliet, heeft een stereocamera aan boord om de natuurlijke rijkdommen beter in kaart te kunnen brengen.
  • Naxing-1 – Massa: 25 kg – Int. Nr.: 2004-012B
    Met Naxing-1 (Chinees voor ‘kleine satelliet’) worden verschillende nieuwe technologieën getest, die speciaal voor de kleinere kunstmanen interessant zijn.
    Zowel de Shiyan-1 en Naxing-1 komen in een bijna cirkelvormige baan tussen 599 en 615 km. De baan maakte een hoek van 97,7 graden met de evenaar, zodat deze bijna over de polen liep.
• 19 april 2004 – 03:19 GMT – Lanceerplaats: Baykonur – Draagraket: Soyuz-FG
  • Soyuz TMA-4 – Massa: 7250 kg – Int. Nr.: 2004-013A
    Bemand ruimteschip met drie ruimtevaarders aan boord. Twee dagen na de lancering koppelde de Soyuz aan het ISS. Zie verder hierboven.
• 20 april 2004 – 16:57 GMT – Lanceerplaats: Vandenberg – Draagraket: Delta-2
  • Gravity Probe-B – Massa: 3314 kg – Int. Nr.: 2004-014A
    Na een ontwikkeling van maar liefst veertig jaar, zullen wetenschappers met de Gravity Probe-B proberen eindelijk het door Einstein voorspelde relativistische effect waar te nemen dat licht van een ver verwijderde ster door de aswenteling van de aarde een beetje wordt afgebogen. Hiervoor zal men gedurende een jaar de ster IM Peg observeren, en de positieverandering van de ster ten opzichte van vier gyroscopen bepalen. Om een zo stabiel mogelijk referentiekader voor de metingen te verkrijgen worden de gyroscopen tot -271 graden Celsius gekoeld. De kunstmaan werd door de Delta raket in een baan tussen 641 en 645 km hoogte gebracht met een inclinatie van 90,01 graden.

Bericht uit de ruimte is een periodieke nieuwsbrief met een overzicht van het actuele ruimtevaartnieuws, en verschijnt ongeveer om de drie weken. De in de nieuwsbrief genoemde tijden zijn gegeven in GMT (Greenwich Mean Time).

Mensen in de ruimte

In april wordt André Kuipers de tweede Nederlandse ruimtevaarder als hij aan boord van een Russische Soyuz capsule naar het International Space Station vliegt. Doel van de vlucht is om de aan het station gekoppelde oude Soyuz te vervangen, en het aflossen van de vaste bemanning. Kuipers zal dan na tien dagen met de huidige ISS bemanning terug keren naar de aarde. Gedurende de week dat Kuipers aan boord van het ruimtestation is, zal hij experimenten uitvoeren in het kader van de DELTA-missie. Hieronder de belangrijkste gebeurtenissen:

• Lancering: 19 april 2004 (05:18 uur Nederlandse tijd of 03:18 uur GMT)
  De Soyuz TMA-4 vertrekt vanaf de basis Baykonur in Kazachstan met de Expeditie-9 (commandant Gennadi Padalka en boordingenieur Michael Fincke) richting ruimte.
• Koppeling: 21 april 2004 (07:12 uur Nederlandse tijd of 05:12 uur GMT)
  De Soyuz TMA-4 zal aan de Zarya module van het ISS koppelen.
• Landing: 30 april 2004 (02:20 uur Nederlandse tijd of 00:20 uur GMT)
  Kuipers keert met de huidige bemanning van het ISS (Foale en Kaleri) aan boord van de Soyuz TMA-3 terug naar de aarde. De landing zal plaatsvinden op de steppe in Kazachstan, niet ver van de plaats Arkalyk. Padalka en Fincke blijven aan boord van het ISS, en zullen in oktober naar de aarde terugkeren.

Het International Space Station wordt bewoond door de Amerikaan Michael Foale en de Rus Aleksandr Kaleri, die samen Expeditie-8 vormen. Het ruimteschip Soyuz TMA-3 is gekoppeld aan de Pirs module, en de vrachtcapsule Progress M1-11 zat vast aan de achterste koppelpoort van de Zvezda woonmodule.
Op zaterdag 20 maart werd de gerepareerde zuurstofgenerator Elektron weer opgestart en bleef nu zonder problemen werken. In de tweede helft van maart laden de twee mannen overbodige spullen en afval in de Progress M1-11, als voorbereiding tot de loskoppeling van deze vrachtvaarder in mei. Ook werden twee nieuwe Russische Orlan-M ruimtepakken aan een grondige inspectie onderworpen. De nieuwe Expeditie-9 bemanning zal gedurende hun verblijf drie ruimtewandelingen vanuit de Pirs luchtsluis uitvoeren. Ook gebruikte Foale de camera’s op de Canadarm-2 manipulator om de buitenkant van het ruimtestation te inspecteren.

Het zonnestelsel in

Wetenschappers hebben het tot nu verst van de zon verwijderde object in ons zonnestelsel ontdekt. Het naar de Inuit god van de oceaan genoemde hemellichaam, Sedna, is met gemiddeld 13 miljard kilometer drie maal zover van de zon verwijderd als de planeet Pluto. Hoewel de baan van Sedna nog niet precies bekend is, doet zij waarschijnlijk maar liefst 10.500 jaar over een enkele omloop. De baan van Sedna is sterk elliptisch en toevalligerwijs staat zij nu nabij punt van haar baan dat het dichtst bij de zon is. Het verste punt van haar baan ligt op maar liefst 130 miljard kilometer van de zon (vergelijk: de aarde staat 150 miljoen kilometer van de zon). Sedna zou een doorsnede hebben van 1700 kilometer, iets kleiner dan Pluto.
Is hiermee Sedna de tiende planeet van ons zonnestelsel? Nee, de afgelopen tien jaren hebben astronomen honderden kleine ijsachtige hemellichamen net voorbij de baan van Pluto ontdekt. De in 1930 ontdekte Pluto zou eigenlijk gewoon het grootste lid van deze zogenaamde Kuipergordel zijn. Sedna zou mogelijkerwijs ook onderdeel van deze Kuiper-gordel zijn, of wellicht een lid van een hypothetische nog verder weg gelegen en tot op dusver niet waargenomen Oort-gordel.

De Europese sonde Mars Express, die zich sinds 25 december 2003 in een baan om de rode planeet bevindt, heeft in de dampkring van Mars kleine hoeveelheden methaan gevonden. Hoewel de gevonden concentratie zeer klein is, is de aanwezigheid van dit gas in de dampkring moeilijk te verklaren voor de wetenschappers. De aanwezigheid van methaan zou een belangrijke aanwijzing kunnen zijn voor de aanwezigheid van leven op Mars in het verleden.

Na Mars Express en Opportunity, heeft nu Spirit op haar landingsplaats in de Gusev krater aanwijzingen gevonden voor de aanwezigheid van vloeibaar water in het verleden. In tegenstelling tot de grote hoeveelheden vloeibaar water op de landingsplaats, Meridiani, van Opportunity, gaat het in het geval van de Gusev krater om veel kleinere hoeveelheden. Spirit vond de aanwijzingen in neergeslagen materiaal aan het oppervlak van een kleine rots, die Mazatzal is genoemd. Mazatzal ligt aan de rand van de Bonneville krater, op enkele honderden meters van de landingsplaats van de Spirit. De Spirit heeft de afgelopen weken gebruikt om de weg van de landingsplaats naar de Bonneville krater af te leggen.

De lancering van de Amerikaanse Messenger naar de binnenste planeet Mercurius is tien weken uitgesteld tot op zijn vroegst 30 juli 2004. De reden hiervoor is dat de sonde niet op tijd gereed kon worden gemaakt voor het eerste 12-daagse lanceervenster dat op 11 mei begint. Het tweede lanceervenster duurt van 30 juli tot 13 augustus.
Als Messenger is mei gelanceerd was zou deze in juli 2009 in een baan om Mercurius gekomen zijn, na in november 2004, augustus 2005 en oktober 2006 de planeet Venus gepasseerd te zijn, waarna nog twee passages van Mercurius zouden volgen in oktober 2007 en juli 2008.
Nu zal Messenger een jaar na de lancering eerst weer de aarde passeren, waarna twee passages van Venus volgen, in oktober 2006 en juni 2007. Daarna vliegt Messenger driemaal langs Mercurius (januari 2008, oktober 2008 en september 2009) waarna de sonde in maart 2011 in een baan rond de planeet kan worden gebracht.

Kunstmanen en satellieten

Op 27 maart voerde de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA voor de eerste keer een succesvolle testvlucht uit met een door een scramjet aangedreven toestel, de X-43A. De onbemande X-43A werd samen met de eerste trap van een Pegasus raket door een vliegtuig afgeworpen, waarna de Pegasus de X-43A versnelde tot de gewenste snelheid waarop de scramjet kon worden ingeschakeld. De scramjet werkte gedurende tien seconden, en hiermee werd voor het eerst een luchtinademende motor gevlogen bij zevenmaal de geluidssnelheid en op een hoogte van 30 kilometer. De scramjet is een kruising tussen een raketmotor, die de voor verbranding benodigde zuurstof uit de tanks van de raket betrekt, en een straalmotor die de zuurstof uit de omringende lucht gebruikt. Grootste probleem bij de ontwikkeling van de scramjet is de supersone luchtstroom die de motor binnenkomt. Met deze testvlucht lijkt NASA dat probleem nu grotendeels onder de knie te hebben.

Recente lanceringen

• 13 maart 2004 – 05:40 GMT – Lanceerplaats: Cape Canaveral – Draagraket: Atlas-3A
  • MBSAT – Massa: 4143 kg – Int. Nr.: 2004-007A
    MSBAT gaat het communicatieverkeer zoals digitale audio en multimedia verzorgen voor mobiele telefoon en computergebruikers in Japan. De kunstmaan gebruikte haar eigen motor om de geostationaire positie op 144 graden oosterlengte te bereiken. In een geostationaire baan lijkt de kunstmaan stil te hangen ten opzichte van de aarde zodat deze als een zeer hoge zendmast kan fungeren.
• 15 maart 2004 – 23:06 GMT – Lanceerplaats: Baykonur – Draagraket: Proton-M/Breeze-M
  • Eutelsat-W3A – Massa: 4250 kg – Int. Nr.: 2004-008A
    Deze door Astrium gebouwde satelliet zal communicatieverkeer tussen Europa, Afrika en het Midden-Oosten gaan verzorgen. De Breeze-M bracht de Eutelsat-W3A in een geostationaire overgangsbaan. De kunstmaan gebruikte vervolgens haar eigen motor om een geostationaire positie op 7 graden oosterlengte te bereiken.
• 20 maart 2004 – 17:53 GMT – Lanceerplaats: Cape Canaveral – Draagraket: Delta-2
  • Navstar GPS 2R-11 – Massa: 2032 kg – Int. Nr.: 2004-009A
    Dit is de vijfigste kunstmaan ten behoeve van het Amerikaanse Global Positioning System (GPS) navigatienetwerk. De door Lockheed Martin gebouwde kunstmaan werd uiteindelijk in een cirkelvormige baan op 20.372 km hoogte boven het aardoppervlak gebracht. De baan maakte een hoek van 55 graden met de evenaar.
• 27 maart 2004 – 03:30 GMT – Lanceerplaats: Baykonur – Draagraket: Proton-K/DM2
  • Kosmos-2406 – Massa: 2000 kg ? – Int. Nr.: 2004-010A
    Dit is een Russische militaire satelliet waarvan het doel niet bekend is gemaakt. De kunstmaan is in een geostationaire baan gebracht wat erop duidt dat het een militaire communicatiesatelliet is of speurt naar lanceringen wereldwijd om zodoende een tijdige waarschuwing te kunnen afgeven.