Deze kroniek verscheen in nummer 2012-4 van het blad Ruimtevaart van de NVR, en beschrijft de belangrijkste gebeurtenissen in de ruimtevaart tussen 2 juni 2012 en 31 oktober 2012.

• Shenzhou-9 bezoekt Chinees ruimtelaboratorium
• André Kuipers terug op Aarde
• Soyuz TMA-05M en TMA-06M brengen nieuwe bemanningen naar ISS
• ‘Seven minutes of terror’: Curiosity landt op Mars
• Dawn verlaat Vesta en gaat op weg naar Ceres
• Dragon CRS-1 voert eerste operationele commerciële bevoorrading ISS uit

Deze kroniek verscheen in nummer 2012-3 van het blad Ruimtevaart van de NVR, en beschrijft de belangrijkste gebeurtenissen in de ruimtevaart tussen 29 maart 2012 en 1 juni 2012.

• André Kuipers aan boord van het ISS
• Contact verloren met Envisat
• Soyuz TMA-04M brengt nieuwe bemanning naar ISS
• Space shuttles naar het museum
• Commercieel vrachtschip Dragon maakt testvlucht naar ISS

Deze kroniek verscheen in nummer 2012-2 van het blad Ruimtevaart van de NVR, en beschrijft de belangrijkste gebeurtenissen in de ruimtevaart tussen 21 december 2011 en 28 maart 2012.

• Soyuz TMA-03M: André Kuipers voor de tweede keer de ruimte in
• GRAIL in een baan om de Maan
• Phobos-Grunt valt terug naar de Aarde
• Eerste lancering van de Europese Vega raket
• ATV-3 brengt nieuwe voorraden naar ISS

Opm.: Dit is de eerste Ruimtevaartkroniek die verschenen is.

Bericht uit de ruimte is een periodieke nieuwsbrief met een overzicht van actuele gebeurtenissen in de ruimtevaart. De genoemde tijden zijn in UT (Universal Time). Door omstandigheden had ik niet meer de gelegenheid de nieuwsbrief Bericht uit de ruimte met enige regelmaat te kunnen publiceren. Dit is dan ook het laatste nummer en hiermee is de reeks tot een einde gekomen. Vanaf 2012 zou Bericht uit de ruimte worden opgevolgd door de Ruimtevaartkroniek, welke elke drie maanden verschijnt in het blad Ruimtevaart.

Bericht uit de ruimte is een periodieke nieuwsbrief met een overzicht van actuele gebeurtenissen in de ruimtevaart. De genoemde tijden zijn in UT (Universal Time).

Mensen in de ruimte

ATV Jules Verne op weg naar ISS
Op 9 maart werd dan eindelijk de eerste Automated Transfer Vehicle (ATV) gelanceerd vanaf de basis Kourou in Frans-Guyana. De 20-ton zware ATV, waarvan dit eerste exemplaar Jules Verne is gedoopt, zal voorraden en instrumenten naar het ISS brengen. Hoewel ATV een stuk groter is heeft het een soortgelijke functie als de Russische Progress capsules. Met de ATV draagt Europa haar deel bij aan de logistieke explotatie van het ISS.
De ATV Jules Verne is de zwaarste lading die tot nu toe door een Ariane-5 in een baan om de aarde werd geplaatst. De eerste paar weken worden alle systemen van de ATV uitvoerig getest. Een electronicaprobleem in het voortstuwingssysteem dat kort na de lancering optrad kon na enkele dagen met succes worden opgelost. Op 29 maart voerde de ATV een demonstratie uit, waarbij het ISS tot 3,5 kilometer werd genaderd en vervolgens de opdracht werd gegeven om een ‘ontsnappingsmanoeuvre’ uit te voeren. Deze manoeuvre geeft de vluchtleiding of de astronauten in het ISS de mogelijkheid om de automatische koppelprocedure van de onbemande ATV veilig en snel af te breken mocht er een onverhoopt probleem optreden.
Op 31 maart zal ATV een tweede demonstratie uitvoeren waarbij het ISS tot op 12 meter genaderd zal worden, waarna het toestel zich weer naar een veilige afstand zal terugtrekken. Als die demonstratie goed verloopt, zal de ATV enkele dagen later voor het eerst aan het ISS koppelen.
Tevens was het opmerkelijk dat de ATV voor de space shuttle Endeavour gelanceerd was, en pas na het vertrek van de shuttle aan het station zou koppelen. Hoewel de ATV een andere koppelpoort gebruikt wordt dan voor de shuttle, staan de vluchtregels niet toe dat een ander ruimtevaartuig aan het ISS koppelt of ontkoppelt als er een shuttle aanwezig is.

Endeavour STS-123: Eerste Japanse element naar het ISS
De space shuttle Endeavour werd op 11 maart met zeven ruimtevaarders gelanceerd voor missie STS-123, de tweede shuttlevlucht van dit jaar. In het vrachtruim bevonden zich de Japanse module Kibo ELM-PS en een pallet met de onderdelen van de Canadese robothand Dextre.
Op 13 maart koppelde de Endeavour aan het ISS, waarna de bemanningen van de shuttle en het ruimtestation elkaar konden begroeten. In totaal waren er nu tien ruimtevaarders in het shuttle-ISS complex.
De Japanse module Kibo ELM-PS werd door de robotarm van het station uit het vrachtruim van de shuttle gehaald en aan de koppelmodule Harmony van het ISS gekoppeld. De Kibo ELM-PS is een opslagmodule welke later verplaatst zal worden om aan de hoofdmodule van het Japanse Kibo-laboratorium vastgemaakt te worden.
Deze hoofdmodule van Kibo zal tijdens de volgende shuttlevlucht, welke geplandstaat voor eind mei of begin juni, aan het ISS bevestigd worden.
Tijdens deze shuttlevlucht werden in totaal vijf ruimtewandelingen uitgevoerd, waarvan de eerste drie gebruikt werden om Dextre te assembleren. Dextra fungeert als een ‘handig handje’, en bestaat uit een tweetal flexibele robotarmen. Wanneer nodig kan Dextre door de grote robotarm van het station opgepakt worden, waarna met Dextre kan een deel van de werkzaamheden uitgevoerd worden waarvoor anders
ruimtewandelingen nodig zouden zijn. Hiermee kan het aantal ruimtewandelingen benodigd voor het onderhoud van het ISS verminderd worden.
De vierde ruimtewandeling werd besteed aan de installatie van een Europees experiment aan de buitenzijde van het Columbus-laboratorium, terwijl tijdens het laatste uitstapje de 15-meter lange inspectiestang van de shuttle aan het ISS werd gemonteerd. De inspectiestang wordt namelijk tijdens elke vlucht gebruikt om het hitteschild van de shuttle op beschadigingen te controleren. Tijdens de eerstvolgende vlucht kan de shuttle deze stang niet meenemen omdat de Japanse Kibo module het vrachtruim al bijna volledig vult en er geen plaats meer is. De
bemanning van die vlucht zal pas na de koppeling met het ISS en de installatie van de Kibo module, de nu achtergelaten inspectiestang van het station losmaken en gebruiken voor de inspectie van het hitteschild.
Op 25 maart zaten alle gezamenlijke werkzaamheden erop en ontkoppelde de Endeavour. Twee dagen later landde de shuttle behouden op de baan van het Kennedy Space Center in Florida.

Kunstmanen en satellieten

Communicatiesatelliet gestrand in te lage baan
De communicatiesatelliet AMC-14 werd tijdens haar lancering op 14 maart in een lagere baan dan gepland gebracht, toen de motor van de bovenste trap van de draagraket te vroeg afsloeg. De kunstmaan bevindt zich nu in een baan tussen 770 en 26447 km boven het aardoppervlak. Met de hoeveelheid brandstof die in de satelliet zelf aanwezig is, zal het lastig zijn om de gewenste geostationaire baan op 36000 km hoogte te bereiken. Zelfs als dat lukt, zal de satelliet weinig brandstof over hebben die nodig is voor de baancorrecties die geregeld nodig zijn, zodat de geplande levensduur van 15 jaar sterk bekort zal worden.

Het zonnestelsel in

Aanwijzingen voor oceaan onder oppervlak Titan
De Amerikaanse ruimtesonde Cassini, sinds juli 2004 in een baan rond de planeet Saturnus, heeft aanwijzingen gevonden dat er mogelijk een ondergrondse oceaan bestaat op de grootste maan Titan. De oceaan zou bestaan uit water en ammonia.
De aanwijzingen zijn gevonden met het radarinstrument van Cassini, dat de
rotatiesnelheid van Titan onderzocht. Bepaalde oppervlaktekenmerken zijn nu tot op 30 km van de in 2005 waargenomen positie teruggevonden. Dat duidt erop dat het oppervlak als het ware op de dieper gelegen kern van de maan drijft.
Wetenschappers denken dat de oceaan zich ongeveer 100 km onder het oppervlak bevindt.

En verder

Sir Arthur C. Clarke overleden
Op 19 maart is de Britse science-fictionschrijver Arthur C. Clarke in zijn woonplaats in Sri Lanka op 90-jarige leeftijd overleden. Naast het schrijven van fictie, waaronder het bekende ‘2001: A Space Odyssey’ welke in 1968 door Stanley Kubrick meesterlijk verfilmd werd, voorzag Clarke al in 1945 het gebruik van de geostationaire baan voor het plaatsen van communicatiesatellieten op een schijnbare vaste positie ten opzichte van het aardoppervlak.

Recente lanceringen

In de tabel hieronder een overzicht van alle recente lanceringen.

Bericht uit de ruimte is een periodieke nieuwsbrief met een overzicht van actuele gebeurtenissen in de ruimtevaart. De genoemde tijden zijn in UT (Universal Time).

Mensen in de ruimte

Atlantis STS-122 en ISS
Op 9 februari koppelde de space shuttle Atlantis, die twee dagen eerder gelanceerd was voor missie STS-122, aan het International Space Station. Aan boord van de Atlantis bevond zich een zevenkoppige bemanning, bestaande uit de Amerikanen Stephen Frick (commandant), Alex Poindexter (piloot), Leland Melvin, Rex Walheim, Stanley Love, de Duitser Hans Schlegel en de Fransman Leopold Eyharts. Samen met de ISS bewoners Peggy Whitson, Daniel Tani en de Rus Yuri Malenchenko, had men als belangrijkste taak het installeren van de Europese laboratoriummodule Columbus.
Columbus werd op 11 februari tijdens de eerste ruimtewandeling uit het vrachtruim van de Atlantis gehaald, en aan de Harmony module van het ISS gekoppeld. Deze ruimtewandeling werd uitgevoerd door Walheim en Love, nadat Schlegel wegens ruimteziekte verstek had moeten laten gaan en vervangen was door Love. Regelmatig hebben ruimtevaarders last van de zogenoemde ruimteziekte, als het gevolg van het wennen aan de gewichtsloosheid. De symptomen zijn met name duizeligheid en misselijkheid, en met name het laatste was de reden om de eerste ruimtewandeling voor Schlegel te annuleren totdat hij zich weer beter zou voelen.
Op 12 februari gingen de astronauten voor het eerst de nieuwe module binnen, en begonnen met het uitpakken en in bedrijf stellen van de diverse instrumenten en experimenten.
Columbus is uitgerust met diverse rekken met geavanceerde experimenten voor
technologisch en natuurwetenschappelijk onderzoek. Hieronder zijn ook verschillende produkten van Nederlandse makelei, zoals onder andere een handschoenenkast met sterilisatiemogelijkheid welke voor biologisch onderzoek gebruikt zal worden. De ingebruikname van Columbus verliep zonder enige noemenswaardige problemen, wat voor zo’n complexe module opmerkelijk te noemen is.
Schlegel, die inmiddels goed gewend was aan de gewichtsloosheid en geen last meer had van ruimteziekte, maakte op 13 februari samen met Walheim de tweede ruimtewandeling. Tijdens hun uitstapje vervingen ze een stikstoftank die de ammonia in het koelsysteem van het Amerikaanse segment op de gewenste druk houdt. De derde en laatste ruimtewandeling vond plaats op 15 februari, toen Walheim en Love een tweetal experimenten aan de buitenzijde van de Columbus module installeerden.
Op 18 februari waren de astronauten klaar met het overbrengen van de laatste voorraden en namen de twee bemanningen afscheid van elkaar. De Fransman Eyharts nam de plaats in van Daniel Tani aan boord van het ISS. Tani keerde met de resterende zes bemanningsleden van de shuttle naar de aarde terug, terwijl Eyharts aan boord van het ISS bleef om de activatie van Columbus te voltooien en de eerste experimenten uit te voeren.
De Atlantis landde op 20 februari behouden op het Kennedy Space Center in Florida, en toen zij enkele uren later in haar hangar stond begonnen direct al de voorbereidingen voor haar volgende vlucht; de onderhoudsvlucht naar ruimtetelescoop Hubble die voor september op het programma staat. Inmiddels was de shuttle Endeavour, nu verenigd met haar brandstoftank en opduwraketten, al naar het lanceerplatform gebracht. De Endeavour zal op zijn vroegst 11 maart vertrekken voor missie STS-123, en zal dan de eerste Japanse module naar het ISS brengen.

Kunstmanen en satellieten

Amerikaanse marine vernietigt defecte satelliet
Het Amerikaanse marineschip U.S.S. Lake Erie heeft op 21 februari een raket afgevuurd met als doel de defecte militaire satelliet USA-193 te vernietigen. De USA-193 zou sowieso binnen enkele weken in de dampkring terecht komen en verbranden. Normaliter is dat niet zo’n probleem, maar aan boord van de USA-193 bevond zich een tank met de giftige brandstof hydrazine. Omdat deze hydrazinetank bevroren was zou deze mogelijk de vurige tocht door de atmosfeer kunnen overleven en een gevaar op de grond kunnen opleveren. Derhalve werd besloten te proberen de satelliet op te blazen voordat deze in de dampkring terug zou keren. De hydrazine zou dan bij de explosie verdampen en over een zeer groot gebied verspreid worden in een lage en ongevaarlijke concentratie.
De bemanning van de U.S.S. Lake Erie, op dat moment varend in de Grote Oceaan ten westen van Hawaii, had een lanceervenster van slechts tien seconden om een SM-3 raket af te schieten zodat deze een kans had om de satelliet te raken terwijl deze op 200 km hoogte passeerde met een snelheid van bijna 8 km/sec. De raket trof doel en versplinterde de USA-193 in meer dan vijftig fragmenten. Dit is voor het eerst dat een satelliet is ‘neergehaald’ door een vanaf de grond afgevuurde raket. De actie werd dan ook door diverse landen veroordeeld als een demonstratie van Amerikaanse militaire technologie.

Het zonnestelsel in

Lawine op Mars gefotografeerd
Voor het eerst is een lawine op een andere planeet gefotografeerd. De Amerikaanse Mars Reconnaissance Orbiter heeft nabij de noordpool van de planeet op 19 februari toevallig een foto van het gebied genomen waar net op dat moment een lawine plaatsvond. Te zien is hoe ijs en stof de heuvel afrollen en aan de voet een stofwolk vormen. Opmerkelijk is dat de lawine zich voordeed op een relatief vlakke helling, en wetenschappers zullen nu onderzoeken of het voorkomen van lawines op Mars wellicht niet zo zeldzaam is dan tot nu toe altijd werd aangenomen.

Einde voor Ulysses missie in zicht
Vluchtleiders verwachten dat er binnen een of twee maanden een einde komt aan de zeer succesvolle vlucht van de Ulysses sonde. De Europese sonde werd al in 1990 door een space shuttle gelanceerd, en toen in een sterk elliptische baan over de polen van de zon gebracht. Deze unieke baan verschafte Ulysses de eerste blik op de polaire gebieden van de zon en die vanaf de aarde slecht te observeren zijn.
Momenteel verwijdert Ulysses zich weer van de zon. Haar nuclaire batterij produceert echter na meer dan 17 jaar in de ruimte onvoldoende energie meer voor de verwarmingselementen die moeten voorkomen dat de hydrazinebrandstof bevriest. Als de brandstof bevriest en Ulysses haar standregelingsmotoren niet meer kan gebruiken is het nog maar kwestie van tijd voordat de antenne niet meer naar de aarde gericht zal kunnen worden en het contact met de sonde voorgoed verloren gaat.

Recente lanceringen

In de tabel hieronder een overzicht van alle recente lanceringen.

Bericht uit de ruimte is een periodieke nieuwsbrief met een overzicht van actuele gebeurtenissen in de ruimtevaart. De genoemde tijden zijn in UT (Universal Time).

Mensen in de ruimte

Atlantis STS-122 en Columbus
De space shuttle Atlantis is op 7 februari gelanceerd met aan boord het Europese laboratorium Columbus. De zeven bemanningsleden van de Atlantis zullen tijdens de vlucht de Columbus module aan het ISS koppelen. Aan boord van de Atlantis zijn astronauten Stephen Frick (commandant), Alex Poindexter (piloot), Leland Melvin, Rex Walheim, Stanley Love, de Duitser Hans Schlegel en de Fransman Leopold Eyharts. ESA-astronauten Schlegel en Eyharts zullen het Columbus laboratorium activeren en Eyharts zal na het vertrek van de Atlantis nog twee maanden aan boord van het ISS blijven om de eerste experimenten uit te voeren in Columbus.
De 13 ton zware Columbus module heeft een doorsnede van 4,5 meter en is bijna 7 meter lang. Aan de ontwikkeling is meer dan 20 jaar gewerkt sinds Europa in 1985 werd uitgenodigd door de VS om een module bij te dragen aan het toen in ontwikkeling zijnde
Amerikaanse ruimtestation Freedom.
Op zaterdag 9 februari zal de Atlantis aan het ISS koppelen, waarna een dag later met de installatie van Columbus begonnen wordt.

Ruimtestation ISS
Het ruimtestation ISS wordt momenteel bewoond door de Expeditie-16 bemanning, bestaande uit de Amerikanen Peggy Whitson en Daniel Tani, en de Rus Yuri Malenchenko.
Op 30 januari voerden Whitson en Tani wederom een ruimtewandeling uit. Zij vervingen een kleine stuurmotor waarmee een van de Amerikaanse zonnepanelen naar de zon gericht kan worden.
Nieuwe voorraden werden op 5 februari gelanceerd aan boord van de onbemande vrachtvaarder Progress M-63, die die dag vanaf de Russische lanceerbasis Baykonur in Kazachstan vertrok. Het toestel koppelde twee dagen later aan de Pirs module van het ISS. Drie dagen eerder was al de oude Progress M-62 losgekoppeld om plaats te maken. De Progress M-62, volgeladen met afval, zal nog enkele weken zelfstandig vliegen om een automatisch experimentenprogramma af te werken, alvorens het toestel zal terugkeren in de dampkring om te verbranden.

SpaceShipTwo gepresenteerd
Scaled Composites en Virgin Galactic hebben het toestel gepresenteerd waarmee ze hopen over enkele jaren toeristische ruimtevluchten te kunnen gaan uitvoeren. De SpaceShipTwo is een verdere doorontwikkeling van de SpaceShipOne waarmee Scaled Composites in 2004 de X-Prize mee won door tweemaal binnen veertien dagen naar een hoogte van 100 km te vliegen. SpaceShipTwo wordt gelanceerd vanaf onder de vleugel van een ‘moedervliegtuig’, waarna het toestel op eigen kracht naar een hoogte van iets boven de 100 km vliegt, alwaar de acht passagiers enkele minuten
gewichtsloosheid zullen ervaren. De vlucht wordt afgesloten met een zweeflanding. Inmiddels heeft Virgin Galactic, opgericht door de luchtvaart-entrepreneur Sir Richard Branson van de Virgin Group, zo’n tachtig betalende passagiers medisch gekeurd.

Het zonnestelsel in

Planetoïden passeren aarde en Mars
Zoals reeds eerder gemeld in deze nieuwsbrief, is de planetoïde 2007 WD5 op 30 januari de planeet Mars op ongeveer 30.000 km afstand gepasseerd. Een dag eerder vloog de planetoïde 2007 TU24 langs de aarde, op een veilige afstand van 584.000 km, dus ruim buiten de baan van onze maan. 2007 TU24 heeft een doorsnede van ongeveer 250 meter en is tot 2027 de laatste van deze grootte, voor zover bekend, die zo dicht bij de aarde zal komen.

Recente lanceringen

In de tabel hieronder een overzicht van alle recente lanceringen.