Bericht uit de ruimte – Nummer 49

Bericht uit de ruimte is een periodieke nieuwsbrief met een overzicht van het actuele ruimtevaartnieuws, en verschijnt ongeveer om de drie weken. De in de nieuwsbrief genoemde tijden zijn gegeven in GMT (Greenwich Mean Time).

Mensen in de ruimte

Het International Space Station wordt bewoond door de Amerikaan Michael Foale en de Rus Aleksandr Kaleri, die samen Expeditie-8 vormen. Het ruimteschip Soyuz TMA-3 is gekoppeld aan de Pirs module, en de vrachtcapsule Progress M1-11 zat vast aan de achterste koppelpoort van de Zvezda woonmodule.
Kaleri en Foale maakte op 26 februari een ruimtewandeling, de eerste buiten het complex sinds april 2003. Om 21:17 uur ging het luik van de Pirs luchtsluis open, en begonnen de mannen aan het uitstapje dat zes uur had moeten duren. Nadat ze materiaalexperimenten die aan de Zvezda module bevestigd waren verplaatst hadden, installeerden ze een Europees experiment, Matroshka, aan de buitenzijde van het ruimtestation. Matroshka is een kunstmatige reproductie van een menselijk torso en hoofd, en is bedoeld om een beter beeld te krijgen van de stralingsdoses op diverse plaatsen in het lichaam van een ruimtewandelaar.
Ongeveer drie uur nadat de ruimtewandeling was begonnen, kreeg Kaleri problemen met zijn ruimtepak wat resulteerde in hevige condensatie aan de binnenkant van zijn helm, en besloten vluchtleiders de wandeling af te breken. Om 01:13 uur waren de beide mannen terug in de Pirs luchtsluis en werd deze weer op druk gebracht. Nadat de mannen hun ruimtepakken hadden uitgetrokken bleek dat een geknikte slang ervoor gezorgd had dat de koeling in het pak van Kaleri was uitgevallen, maar desondanks was de kosmonaut nooit in echt gevaar geweest. Door het vroegtijdig afbreken van de ruimtewandeling, moest het installeren van rendez-vousapparatuur, die in 2005 voor de koppeling met de eerste Europese vrachtcapsule ATV gebruikt zal worden, uitgesteld worden tot een volgend uitstapje.
De dagen erna hervatte de ruimtebewoners hun normale werkzaamheden. Naast het uitvoeren van de diverse experimenten, verrichtten ze ook het nodige onderhoud en reparaties. Vooral de life support systemen in de Russische woonmodule Zvezda vroegen om de nodige aandacht. Zo werd na een defect de Elektron zuurstofgenerator tijdelijk uitgeschakeld en werd de benodigde zuurstof direct uit de voorraadtanks van Progress M1-11 betrokken. Ook verving Foale de slang naar het grote venster in de Destiny module, die eerder dit jaar was gaan lekken. Opmerkelijk feitje in de ISS Status Reports van NASA was dat maandag 8 maart (Internationale Vrouwendag) blijkbaar ook een extra rustdag was voor de twee mannen aan boord van het ruimtestation!
Op 11 maart bevond het ISS zich in een baan tussen 361,3 en 375,8 kilometer boven het aardoppervlak, terwijl de hoek met de evenaar 51,6 dragen bedroeg. Eens in de 91,9 minuten draaide het ruimtestation om de aarde.

Yuri Koptev, hoofd van de Russische ruimtevaartorganisatie RKA, heeft op 17 februari bekend gemaakt dat er plannen zijn voor een nieuwe herbruikbare capsule die tot zes kosmonauten kan vervoeren van en naar een lage baan om de aarde. Het bedrijf Energia zou al gedetailleerde plannen hebben voor deze opvolger van de Soyuz, onder de naam Klipper, die een massa tussen de 12 en 14 ton zal gaan hebben.

NASA heeft bekend gemaakt dat de lancering van de eerstvolgende shuttlevlucht uitgesteld is tot op zijn vroegst 6 maart 2005. Ook zal deze STS-114 missie nu met de shuttle Discovery gevlogen worden in plaats van de Atlantis. De shuttle Endeavour vliegt dan missie STS-121, terwijl de Atlantis gereed gehouden worden voor een eventuele reddingsvlucht als de bemanning van de Discovery of de Endeavour in de ruimte mochten stranden. In zo’n noodgeval zou de bemanning van de gestrande shuttle dan een veilig onderdak kunnen zoeken aan boord van het ISS terwijl de Atlantis gereed gemaakt wordt om hen op te halen. Deze reddingsvlucht staat bekend als missie STS-300.

Ook de ontwikkeling van Europa’s ATV bevoorradingscapsule verloopt langzamer als verwacht en de eerste vlucht is met minimaal een half jaar vertraagd tot het voorjaar van 2005. De ATV kan bijna tien ton aan voorraden naar het ISS brengen.

Het zonnestelsel in

Op 2 maart werd eindelijk na tweemaal uitgesteld te zijn, Europa’s komeetverkenner Rosetta gelanceerd. De lancering vond plaats vanaf de basis Kourou in Frans-Guyana. Negen minuten na de start kwamen de tweede trap en de sonde in een parkeerbaan om de aarde, tussen 200 en 4000 kilometer hoogte. Om 9:14 uur GMT, bijna twee uur na de lancering, werd de tweede trap ontstoken voor een duur van 17 minuten. Hierdoor ontsnapte Rosetta definitief aan de aantrekkingskracht van de aarde en kwam zij in een baan om de zon terecht.
Nadat de tweede trap haar dienst had gedaan werd deze afgeworpen. Rosetta ontplooide vervolgens haar zonnepanelen. Op 3 maart werd een parabolische antenne ontplooid waarmee Rosetta later in de missie, als zij honderden miljoenen kilometers van de aarde verwijderd is, haar gegevens kan doorzenden. Diezelfde dag werd ook de correctiemotor van Rosetta eventjes getest waardoor de snelheid met 1 meter per seconde toenam.
Omdat Rosetta niet direct naar de komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko kan vliegen maakt zij gebruik van de aantrekkingskracht van de diverse planeten. Zo zal zij in maart 2005 de aarde passeren, in februari 2007 Mars, waarna in november 2007 en november 2009 weer twee passages van de aarde zullen volgen. Hierdoor krijgt Rosetta voldoende snelheid om de komeet ter hoogte van de baan van Jupiter (op 800 miljoen kilometer van de zon) te benaderen.
Kometen zijn de best bewaarde overblijfselen uit de periode dat het zonnestelsel 4,6 miljard jaar geleden ontstond. Door kometen langdurig van dichtbij te bestuderen hopen wetenschappers meer te weten te komen over de vroegste perioden van ons zonnestelsel. Rosetta is genoemd naar een plaats in Egypte waar eind 18-de eeuw een tableau werd gevonden met zowel Grieks schrift als Egyptische hiërogliefen. Deze “Steen van Rosetta” stelde onderzoekers in staat de oude beschaving van Egypte te onderzoeken aan de hand van de hiërogliefen in de graftomben en piramiden. Wetenschappers bij ESA hopen dat de sonde Rosetta eenzelfde doorbraak bij het onderzoek van het zonnestelsel kan bewerkstellingen.

De Marswagentjes Spirit en Opportunity gaan intussen rustig door met hun werk. Na de ontdekking van de aanwezigheid van water op Mars door de Europese Mars Express (zie ook nummer 48 van Bericht uit de Ruimte) ontdekte de Opportunity nabij haar landingsplaats gesteente dat alleen in de aanwezigheid van grote hoeveelheden water gevormd kan zijn. Een duidelijke aanwijzing dat er in het verleden stromend water op het oppervlak van Mars aanwezig moet zijn geweest.

Kunstmanen en satellieten

Op 23 februari zijn zes mensen om het leven gekomen op de Indiase lanceerbasis Shiharikota, toen een segment van een vastebrandstofraket plotseling ontbrandde. Het segment werd op het moment van het ongeluk gereed gemaakt om naar een andere locatie op de lanceerbasis getransporteerd te worden. Indiase ruimtevaartofficials hebben bekend gemaakt dat het ongeluk geen invloed zal hebben op geplande lanceringen.

Recente lanceringen

• 18 Feb 2004 – 07:05 GMT – Lanceerplaats: Plesetsk – Draagraket: Molniya
  • Kosmos-2405 – Massa: 1900? kg – Int. Nr.: 2004-005A
    De Kosmos-2405 is een militaire communicatiesatelliet die in een sterk elliptische baan werd gebracht. De start van de Molniya raket (de viertraps variant van de Soyuz) werd bijgewoond door de Russische president Putin. Deze lancering maakte deel uit van de grootste Russische militaire oefening sinds het uiteen vallen van de Sovjet-Unie in 1991.
    Diezelfde dag mislukte de lancering van een intercontinentale ballistische raket vanaf een onderzeeër gestationeerd in de Barentszzee, terwijl vanaf Baykonur en Plesetsk nog twee ballistische raketten werden gelanceerd.

• 2 Mrt 2004 – 07:17 GMT – Lanceerplaats: Kourou – Draagraket: Ariane-5+
  • Rosetta – Massa: 3111 kg – Int. Nr.: 2004-006A
    Rosetta is een Europese sonde die in de zomer van 2014 in een baan om de komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko gebracht zal worden. In november 2014 zal het landertje Philae op het oppervlak worden neergelaten (zie verder boven onder Het zonnestelsel in).
    Deze lancering was tevens de eerste vlucht van de Ariane-5+ (niet te verwarren met de Ariane-5ECA of -ECB), met een gemodificeerde tweede trap.